Nga: Anila Kadija
Në Shqipëri thonë:Rinia po largohet…Rinia nuk e pëlqen të jetojë dhe të punojë në fshat… Nuk mund ta shijosh bukën po nuk ia njohe duart thonë ata që punën e kanë jetë si personazhet më poshtë. Diku atje në zonat ku mali i Kreshtës lëshohet bukur për t’u lidhur me malin e Skënderbeut, në Fishtë apo fshatin Krajen, Troshanë apo Blinisht, me histori të pabesueshme pasioni të treguara nga afër nga personazhë interesantë vendas, ku udhëtari në këto vise përmbushet me energji toke, duhet të kesh një guidë edhe një shoqërues vendali që ta konceptosh mirë natyrën e të tregojë rrugën!
Unë njoha një vajzë të re, e cila quhet Ornela Preci, që kur e pyeta si e mendon të ardhmen ajo m’u përgjigj: “ Askund nuk e gjej veten sa këtu mes kësaj lugine të Fishtës ku nuk më mungon asgjë…” Ëndrra e saj është që të hapi agjencinë e parë turistike vendase në Fishtë.
Por le ta nisim nga fillimi si mbërrita unë deri këtu.
Mrizi i Zanave, Fishtë, me shef dhe administrator Altin Prengën është shembulli më i mirë se si mund ta duash konkretisht tokën tënde, duke mbështetur rininë në projekte të reja, që të gjithë kur ti i përmend emrin e tij të thonë kjo begati që kemi përreth është falë tij në fshatin tonë!
Ai ka shumë vite dhe njihet tashmë kudo me agroturizmin e tij ku mbizotëron vetëm prodhimi vendas. Kur flet me Altinin të hapet një portë e madhe, e gjelbërt, me formulën që tashmë bota e ka të preferuar, ajo e shfrytëzimit të çdo burimi bujqësor kilometër zero. Duke filluar nga prodhimet e bulmetit, mishit, perimeve, frutave dhe deri tek vera. Një vend, agriturizmi i tij apo ferma, ku prodhohet me maksimumin e përkujdesjes ndaj origjinës bujqësore.
Altini nuk përton të vijë me ty dhe të të shoqërojë me shumë dashamirësi sikur të njeh prej kohësh siç bëri edhe me ne. Në mëngjes herët me motoçikletën e tij të përshëndet buzagaz, të pyet si po i kalon ditët aty dhe pastaj të fut në botën e kësaj përralle me personazhe mali dhe fushe, që ai vet e ka krijuar dikur një burg, sot një minierë floriri agrar në Fishtë.
Ai fillon të tregojë sa shumë janë rritur kërkesat këto vitet e fundit dhe ai nuk ka ndalur, përkundrazi ka fuqizuar edhe familjet fshatare përreth duke vlerësuar dhe ngritur ekonomikisht zonën e Fishtës në çdo cep. Çdo gjë aty ka një rregullator të konceptuar drejtë për konsumatorin turist. Vendosja në tavolinë dhe prodhimi i proshutës së Mrizit një sfidë ambicioze inovative. Kantina e verës gjithashtu një vend që të ofron aromën e vreshtave shqiptare me cilësi të lartë, verë që aspak nuk lakmon verën e huaj. Kur i zbret shkallët të futesh aty do të shohësh me dhjetra fotografi të atyre njerëzve që ai i konsideron krahu i djathtë, me arkat e rrushit duke vjelur bistakët vjeshtor, të varura në korniza si në një muzeum jetësor. Ata janë shembujt më të rëndësishëm për Altinin, njerëzit e punës. Të trashëguar edhe nga i jati, kuzhina ka rëndësi parësore, ai ka ndërthurrur gatimin jo si nevojë ushqimore, por si një domosdoshmëri autoktone. Nuk e gjen një tjetër vend me atë unikalitet dhe me atë shije. Çdo zonë në Shqipëri ka tradita gatimi të ndryshme. Kjo është e lidhur edhe me menunë. Nuk ke një listë, por një kamerier, i cili kur vjen pranë tavolines të tregon me hollësi çdo specialitet dhe gatim.
Mirzi i Zanave njihet tashmë, sepse 15 vjet nuk janë pak punë dhe dedikimi nga e gjithë familja Prenga. “ Krahu i djathtë i imi është ime shoqe” – tregon ai me një lloj emocioni që nuk ia step as profili burrëror i bujkur në gen.
Me largpamësi edhe se thjeshtësisht ai vetë thotë nuk është i interesuar për shumë letra e reklama, por për të punuar dhe krijuar mundësi të reja fuqizimi thotë:
“ Ne nuk mundëm ta pranonim emrin fshatarë me bindje. Nuk na lejuan, nuk na e dhanë mundësinë, sepse nuk ka patur dhe as nuk ka ende fshatarë të pasur nga toka. Por asnjëherë nuk është vonë. Investojmë për të ardhmen edhe të fëmijëve tanë që të ndihen ata një ditë fshatarë me mirëqënie të lartë, ashtu sikurse bota i ka prej kohësh. Investimi në tokën tënde të sjell pasuri. Po mendojmë p.sh të mbjellim fidanët e pemës nga e cila prodhohet tapa e shisheve të verës. Këto janë detaje lidhur me kantinën e verës tonë, shumë të rëndësishme edhe se nuk mund të shfrytëzohen tani. Duhet kohë të rriten këto fidanë, por do t’i trashëgojnë fëmijët e familjes time dhe një ditë do të kemi shishen e verës me tapën e prodhuar këtu në tokën shqiptare. Kështu duhet menduar që të hedhim bazën, e asaj që bota e ka, fshatit me nivel të lartë. Ose idea e përfshirjes. Atë që kam nevojë unë në agriturizëm e marrë edhe nga kopshti i shtëpive të tjera, duke e shndërruar në aleancë bujqësore këtë raport, të cilat kanë produkte bujqësore nga toka e tyre. Keshtu e kemi konceptuar me tim vëlla në Mrizin e Zanave. “
Po ashtu kur kërkesa u rrit për fuqizim edhe të hotelit ai mendoi jo në Mriz të shtohen dhomat, por shtëpitë e fshatarëve të zonës ua dha mundësinë atyre të hapnin dyert si miniagriturizma familjarë, për t’u fuqizuar ekonomikisht, nën çadrën e Mrizit.
Në Mriz nuk mungon natyra, kujdesi, cilësia e shërbimit, gatimi, rehatlliku, kontakti me kafshët, muzika në sfond nga një djalë shkodran që vjen aty çdo ditë dhe luan edhe Beethoven, kuti bamirësije ku mblidhen ndihma të ndryshme, dashamirësija njerëzore e personalit që shërben ku unë njoha edhe Ornelën,e cila është edhe kamariere aty. Ajo na ofroi një vizion të veçantë të zonës si guidë turistike pasi unë kisha vizituar edhe dyqanin e prodhimeve tipike. Në dyqanin e Mrizit përveç prodhimeve të vet agriturizmit ( konserva, reçel, verë, esencë shegë, boronicë, proshutë dhe djathra, etj) gjen disa prodhime artizanati, të cilat prodhohen apo punohen nga fshatarët e zonës.
Këtu nis rrugëtimi im i jashtëzakonshme me Ornelën. Shkollimi i saj në Shkodër si guidë turistike dhe dashuria për ta promovuar tokën ku ka lindur dhe jeton i ka ndezur idenë e një veprimtarie turistike si shoqëruese personale e turistëve. Ndalesën e parë e bëmë tek :
Në ndalesën e parë.
Poçeria Vasili
Kjo poçeri ndodhet në Krajen fshat në kufi me atë të Fishtës.
Vasili është një artist i punës me argjilë, i cili sa nis të tregojë thotë: “ Të gjitha historitë e bukura lindin nga e vërteta. Nga një çoban në 1994 pasi njohu rastësisht një profesor italian, i cili e mbajti gati pesë vjet në shtëpinë e tij dhe i dha çdo njohuri mbi skulpturën dhe teknikën e artizanatit në këtë fushë në Peruxhia”.
Ai e njeh shumë mirë përpunimin e argjilës, si lëndë të parë të marrë aty pranë pa patur nevojë ta blejnë diku tjetër. Së bashku me vëllain përgatisin lëndën e parë të poçerisë, në vaskat e mëdha që kanë në pjesën e oborrit, një proçes i gjatë natural nga qershori që përfundon në shtator në filtrim – tharje. Ndërsa përgjatë gjithë periudhës vjeshtë – dimër- pranverë, ai krijon modele të ndryshme poçerie me dorë me këtë argjilë të përpunuar vetë. Pyetjes a është e interesuar rinia apo a tregohet nëpër shkolla puna me argjilë dhe krijimi i këtyre orendive të bukura artizanale ai i përgjigjet me trishtim. Nuk ka interesim, nuk kultivohet, përveç se në familje, me fëmijët tanë, që u lindën dhe u rritën të edukuar me artizanatin familjar. Ime shoqe, vazhdon ai, është piktore dhe krijon edhe ajo mbi argjilen e punuar piktura të bukura. Ndërsa, djali studion skulpturë në Akademinë e Arteve. Atje nuk ka një pjataformë rrotulluese poçerie që ta shohin e ta mësojnë këtë teknikë. Kjo lë për të dëshiruar. Por të kthehemi tek kërkesa e tregut, të krijosh një pjatë me një vizatim punimi tezgjahu nuk është e thjeshtë pasi tezgjahu ka kode punime, na tregon ai tek mban një pjatë të tillë në duar, këtë ma ka shpjeguar nëna ime. Ndaj unë bëj kujdes edhe në këto detaje mbi sendin zbukurues prej argjili.. Vasil Kukaj tregon me pasion, ka shpirt luftarak, nuk tërhiqet nga vështërsitë dhe ka një mirënjohje të thellë për profesor Romeo Rolin, i cili besoi i pari në talentin e tij duke investuar në studimet e tij në Peruxhia dhe më vonë edhe duke e inkurajuar që të rikthehej në atdhe e të hapte studion që ta ndiqte këtë pasion të poçerisë në tokën e tij. Puna shkon shumë mirë u bë gati 30 vjet, tregon Vasili, ka qënë largpamës profesori italian, por duhet më shumë mbështetje për ne që po e çojmë përpara këtë degë arti, përfundon ai.
Në studion e Vasilit gjeni nga punime me motive popullore deri tek ato me motive natyre. Nuk di çfarë të zgjedhësh më parë nga larmia dhe origjinaliteti.
Ndalesën e dytë.
Çifti 85 vjeçar, Tazja dhe Nikolla Lazri, të cilët gjithë jetën e tyre, rreth 60 vjet, ua kanë dedikuar tezgjahut dhe punimeve me thupra. Kur je me ta nuk e përmban dot instiktin që t’i përqafosh fort.
Kur e pyet Tazen nëse lodhet me punën që bën, sepse mosha bën të veten ajo të përgjigjet po aq bukur sa edhe punon në vegjën e tezgjahut, buzagaz, këtë vegjë druri e ka gdhendur me duart e tij Nikolla, sepse unë qysh e re e kam dashur shumë këtë artin e thurrjes me motive zadrimore. Turistët që munden ta vizitojnë këtë familje artizanësh mahniten me entuziazmin që kanë dhe forcën e vullnetit në atë moshë. Tazja e kalon kohën në makinën prej druri të tezgjahut dhe është e vetmja në këtë zonë në moshën e saj që e vazhdon traditën. Ia ka mësuar edhe nuses së djalit që do ta trashëgojë këtë art në të ardhmen.
Ndersa Nikolla thurr me thupër kanistra të forta dhe të bukura që përdoren për fruta edhe kjo një traditë në zhdukje që ai e mban gjallë. Duart e tyre janë në lëvizje gjithmonë duke krijuar art.
Ndalesën e tretë.
Në Blinisht me përpunimin e sapunit dhe krem bimor tek Laureta Lemezhi.
Prej 16 vjetësh përpunon sapun biologjik. Kjo është një histori femërore e lidhur me forcimin e gruas, erdhi nga një prift italian kjo ide, që bëhen zakonisht për të krijuar mundësi në këto fshatra të thella të vlerës profesionale në shërbim të saj. Ishim 5 gra thotë Laureta vetëm unë pasi përfundova këtë trajnim si një risi, me përpunimin e sapunit, e vazhdova vet si një mundësi për të krijuar një punishte timen. E gjeni edhe tek dhomat në Mrizin e Zanave dhe ua garantoj cilësinë e shërbimit pastrues maksimal.
“ Përdor një kthinë të qetë ku shfrytëzoj enë të thjeshta dhe vajin e ullirit të zonës. Sapuni me vaj ulliri ose ai i rosmarinës është një produkt i veçantë dhe me vlera të mëdha. Qëndroj tek e thjeshta edhe në formën që ua japë dhe nuk përdor ngjyra edhe se kërkesa është për ta modifikuar, por nuk pranoj vetëm shtoj bimë mjekësore të copëzuara brenda si dafina, etj.”- na tregon ajo
Së bashku me të na priti edhe djali i saj, i cili kishte dëshirë të bëhej veteriner e të kontribonte në fshatin e lindjes.
Kjo ishte një guidë turistike nga Ornela, e cila na njohu me luginën e Fishtës, me fëmijërinë e Gjergj Fishtës, poet, edukator, rilindas, politikan, përkthyes dhe shkrimtar, të veçantat e asaj zone që të mbush me energji të mirë ku rinia kërkon ta promovojë dhe jo ta braktisi./Gazatadielli
